MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASI (11 EKİM 1922)
Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın Sebepleri:
♦ Büyük Taarruz ile Batı Anadolu işgalden kurtulmuştu.
♦ Boğazlar ve Trakya hala düşman işgalinde idi.
♦ Türk ordusunun bu bölgeleri kurtarmak amacıyla harekete geçmesi üzerine İngilizler Ankara Hükümeti’ne barış önerisinde bulundu.
♦ 3 Ekim 1922’de Mudanya görüşmelerine başlandı.
♦ Görüşmeler Türkiye, İngiltere, İtalya ve Fransa arasında yapıldı, Yunanistan katılmadı.
Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın Maddeleri:
♦ 1. Türk – Yunan Savaşı sona erecek,
♦ 2. Bu Antlaşma’nın yürürlüğe girmesinden sonra Yunan kuvvetleri Ege Deniz’inden Trakya ve Bulgaristan sınırının kesiştiği yere kadar olan Meriç Nehri’nin sol kıyısına çekilecek,
♦ 3. Barış yapılıncaya kadar Karaağaç ve Meriç’in sağ kıyıları ile demiryolları müttefiklerce işgal edilecek,
♦ 4. Doğu Trakya, antlaşmanın yürürlüğe girmesinden sonra 15 gün içerisinde Yunanlılar tarafından boşaltılacak,
♦ 5. Bu boşaltmanın bitiminden 30 gün içinde Doğu Trakya Yunan memurları tarafından müttefik memurları aracılığıyla Türk memurlarına devir ve teslim edilecek.
♦ 6. Barış yapılıncaya kadar Türkler Doğu Trakya’ya asker sokmayacak ancak 8.000 Jandarma bulundurabilecek.
♦ 7. İstanbul ve Boğazlar Türkiye Büyük Millet Meclisi yönetimine bırakılacak, ancak Müttefik Kuvvetler barış antlaşmasının imzalanmasına kadar İstanbul’da kalacak,
♦ 8. Antlaşma 14-15 Ekim gecesi yürürlüğe girecek.
Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın Sonuçları:
♦ 1. Mudanya Antlaşması ile Kurtuluş Savaşı’nın askeri cephesi kapandı, siyasi cephesi açıldı.
♦ 2. İstanbul ve Boğazların TBMM’ye teslim edilmesi, Osmanlı Devleti’nin sona ereceğini ortaya koydu.
♦ 3. Doğu Trakya ve İstanbul savaşsız ele geçirilmiş oldu.
♦ 4. Mudanya Antlaşması sonunda Yunan yanlısı İngiliz Başbakanı Loyd George görevinden istifa etti.
LOZAN BARIŞ KONFERANSI 27 Ekim 1922
Konferansa Katılan Devletler:
♦ Türk ordusunun İstanbul ve Trakya’ya yönelmesi üzerine 27 Ekim 1922’de İtilaf Devletleri Lozan’da yapılacak barış görüşmelerine TBMM hükümetini de çağırdı.
♦ Konferansa; İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Türkiye, Yunanistan, ABD, Romanya ve Yugoslavya, Rusya ve Bulgaristan katıldı.
♦ Türkiye’yi temsilen; İsmet Paşa başkanlığında, Rıza Nur ve Hasan Saka’dan oluşan Türk heyeti katıldı.
♦ TBMM’nin Türk Heyetinden İstekleri
♦ Taviz Verilmemesi Gereken Konular Nelerdi?
Konferansa giden Türk heyetinden, Avrupalı devletlere şu şartları kabul ettirmesi istendi:
♦ 1. Misak-ı Milli sınırları içerisinde tam bağımsız bir Türk devletinin kurulması
♦ 2. Sınırların Misak-ı Milli’ye uygun olması
♦ 3. Azınlıkların ayrıcalıklı olmaması
♦ 4. Devlet borçlarının ödenmesi şeklinin bağımsızlığa aykırı olmaması
♦ 5. Kapitülasyonların kaldırılması
♦ 6. Boğazların statüsü konusunun egemenlik haklarımızı gölgelemeyecek şekilde düzenlenmesi
♦ 7. Savaş tazminatının yeni Türk Devleti’ne ödetilemeyeceği
♦ 8. Doğu sorununun kapandığı.
Lozan görüşmeleri devam ederken aşağıdaki konularda çıkan anlaşmazlıklar görüşmelere 4 Şubat 1923’de ara verilmesine neden oldu.
♦ 1. Lozan’da Yunanistan Karaağaç’ı vermek istememesi,
♦ 2. Boğazlar konusunda ortak bir görüşün oluşmaması,
♦ 3. İngilizler ’in Musul’u vermek istememesi
♦ 4. Osmanlı Devleti’ne ait borçların bir kısmının Birinci Dünya Savaşı’ndan önce bizden ayrılan ülkelere bölüştürülmesi konusunun Avrupalı devletlerce kabul edilmemesi.
♦ 5. Kapitülasyonların kaldırılması
23 Nisan 1923’te görüşmelere tekrar başlandı.
24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması imzalandı.
LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI’NIN MADDELERİ:
24 Temmuz 1923’de imzalanan ve 143 maddeden oluşan Lozan Antlaşması’nın ana konuları şunlardı
1. TÜRKİYE’NİN SINIRLARI MESELESİ
♦ Suriye Sınırı: Fransa ile TBMM arasında imzalanan 20 Ekim 1921 Ankara Antlaşması’ndaki hükümler aynen kabul edildi.
♦ Irak Sınırı: Musul sorununun çözümü daha sonra Türk-İngiliz görüşmeleri ile çözümlenmesine kara verildi.
♦ Yani Irak sınırı sorunu ve Musul konusu Lozan’da çözümlenemedi.
♦ Lozan Antlaşması’nın bitiminden itibaren bu konu için 9 ay içerisinde Türkiye ile İngiltere’nin görüşmeleri başlatmasına karar verildi.
♦ Batı Sınırı: Doğu Trakya bize geri verildi. Karaağaç ve yöresi de Yunanistan’dan alınacak savaş tazminatına karşılık olarak Türkiye’ye bırakıldı.
♦ İmroz ve Bozcaada Türkiye’ye bırakıldı. Diğer adalar Yunanistan’ın oldu. Anadolu’ya yakın olan adaların silahlandırılması yasaklandı.
♦ Oniki Ada’nın İtalya’ya verilmesi kabul edildi.
2. KAPİTÜLASYONLAR MESELESİ:
♦ Adli, mali, ekonomik ve yönetsel alanlarda yüzlerce yıl sürüp giden kapitülasyonlar tüm sonuçları ile toptan kaldırılmıştır.
♦ Türkiye’deki yabancı tiacri kurumlar da, kısa bir geçiş döneminden sonra Türk yasalarına uyacaktır.
3. AZINLIKLAR SORUNU:
♦ Bütün azınlıkların Türk uyruklu olduğu kabul edildi. Yani ülkede yaşayan herkesin Türkiye Devleti’nin halkı olduğu ilkesi benimsendi.
♦ Hiç kimseye ayrıcalık verilmedi ve eşitlik ilkesi benimsendi.
♦ Anadolu ve Doğu Trakya’daki Rumlar ile Yunanistan’daki Türklerin değiştirilmesi öngörüldü.
♦ Ancak bu nüfus değişiminin Batı Trakya Türkleri ve istanbul Rumlarını kapsamamasına karar verildi.
♦ Yani buralara yaşayan insanlar yerlerinde kalacaktı.
4. SAVAŞ TAZMİNATI MESELESİ:
♦ Lozan’da yabancılar Birinci Dünya Savaşı nedeniyle Türkiye’den savaş tazminatı istemişler ancak bu kabul edilmemiştir.
♦ Yunanistan ise Kurtuluş Savaşı’nda uluslararası kurallara uymadan tahribat yaptığı için savaş tazminatı ödemiştir.
♦ Ancak ekonomik durumları iyi olmadığı ve ödeyecek güçlerinin bulunmaması nedeniyle Karaağaç yöresini Türkiye’ye vermeyi kabul etti.
5. DEVLET BORÇLARI MESELESİ:
♦ Osmanlı Devleti ilk dış borcu 1854 yılında Sultan Abdülmecit zamanında aldı.
♦ Yüksek fazilerle alınan bu paralar gelir getirmeyen bir şekilde kullanıldı.
♦ Yani çeşmeler, saraylar vs. yapıldı. Daha sonra Sultan Abdülaziz zamanında da dış borçlanmaya devam edildi.
♦ II. Abdülhamit 1881 yılında devletin borçlarını ödeyemediğini Avrupalı devletlere duyurdu.
♦ Bunun üzerine aynı yıl, Osmanlı Devleti’nden alacağı olan ülkelerin temsilcilerinden oluşan bir Duyun-u Umumiye (Genel Borçlar Kuruluşu) kuruldu.
♦ Osmanlı Devleti’nin orman, maden, tuz yatakları ve bazı gelir kaynakları bu kuruluşun kontrolüne verildi.
♦ Bağımsızlığa aykırı olan bu kuruluşu Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı sırasında tek taraflı olarak kaldırdı.
6. BOĞAZLARIN STATÜSÜ KONUSU:
♦ Boğazların hangi devletin egemenliği altında kalacağı konusunda ve statüsünün ne olacağı konusunda büyük tartışmalar çıktı.
♦ Rus temsilcisi dahi öldürüldü.
♦ Sonuçta şu kararlar benimsendi:
♦ a) Boğazlardan askeri olmayan gemiler ve uçaklar barış zamanında geçebilecek.
♦ b) Askeri gemiler ve uçaklar; barış zamanından Karadeniz’e doğru geçişte, Karadeniz’de sahili olan devletlerden en güçlü donanmaya sahip bulunanından daha fazla gemi ve uçak geçmeyecek.
♦ Bunun dışında savaş gemi ve uçaklarına geçiş serbest, savaş zamanında sınırlama getirilebilecek
♦ c) Boğazların yönetimi için başkanı Türk olan uluslararası bir kurul oluşturulacak
♦ d) Sovyet Rusya Lozan Antlaşması’nın sadece Boğazlarla ilgili bölümünü imzalamıştır.
7. İSTANBUL’UN BOŞALTILMASI KONUSU:
♦ Lozan Antlaşması Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından onaylandıktan altı hafta sonra işgal kuvvetleri İstanbul’dan gideceklerdi.
♦ Buna göre işgalciler 2 Ekim 1923’te İstanbul’dan ayrıldılar.
LOZAN’DA ÇÖZÜLEMEYEN KONULAR:
♦ Lozan Antlaşması’nın imzalanmasına rağmen Türkiye’yi yakından ilgilendiren bazı konularda hala pürüzler kalmıştı.
♦ Bu sorunlar şunlardı:
1. Musul Sorunu ve Türkiye-Irak Sınırı Sorunu:
♦ Lozan’dan hemen sonra 1924 yılında Türk ve İngiliz Temsilcileri İstanbul’da Musul konusunu görüşmeye başladı.
♦ Ancak İngiltere’nin burayı Türkiye’ye vermek istememesi üzerine görüşmeler kesildi.
♦ 1925 yılı başlarında Türk ordusunun Musul’u bir askeri harekâtla almak istediği sırada İngilizlerin kışkırtması ile Şeyh Sait isyanı çıktı.
♦ Bunun üzerine Türkiye uluslararası gücün Musul’u bırakmayacağını anladı ve içerideki sorunlarla uğraşmak için buradan vazgeçti.
♦ 1926 yılında Türkiye ile İngiltere arasında imzalanan Ankara Antlaşması ile Musul’dan vazgeçtik.
2. Hatay Meselesi:
♦ 20 Ekim 1921 Ankara Antlaşması’na göre; İskenderun ve Hatay sınırlarımızın dışında kalıyordu.
♦ Ancak 1938’de önce Hatay Devleti kuruldu sonra da 1939’da Hatay meclisinin verdiği kararla Hatay ve İskenderun Türkiye’ye katıldı.
♦ Böylece Lozan’dan sonra Suriye-Türkiye sınırında bir değişme oldu.
LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI’NIN ÖNEMİ:
♦ Türk Devleti Avrupa Devletleri tarafından tanındı.
♦ Osmanlı’dan kalan sorunlar çözümlendi.
♦ Egemenliğimizi ve bağımsızlığımızı sınırlandıran pürüzler ortadan kaldırıldı.
♦ Sınırlarımız çizildi.
♦ Ermenilerin Anadolu üzerindeki istekleri sona erdi.
♦ Kapitülasyonlar kaldırıldı böylece tam bağımsızlık yolunda en önemli adım atıldı.
♦ Osmanlı Devleti’nin sona erdiği kabul edildi.
♦ Türk Devleti’nin diğer devletlerle eşitliği kabul edildi.
♦ Doğu sorunu tamamen kapandı.
♦ Halkçılık ilkesi benimsendi ve azınlık sorunu çözümlendi.
