I.DÜNYA SAVAŞ VE SONUÇLARI
1.I.DÜNYA SAVAŞI
ØDünya Savaşı, veliaht prens Ferdinand′ın bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesi sonrasında 28 Haziran 1914′te Avusturya – Macaristan′ın Sırbistan′a savaş ilan etmesi ile başlamıştır. Kısa bir süre sonra Rusya′nın Sırbistan′ın yanında savaşa dahil olduğu, Almanya′nın da Avusturya – Macaristan′ın yanında yer aldığı görülür.
ØAlmanya′nın İngiltere ve Fransa′ya savaş ilan etmesiyle birlikte bir Avrupa savaşına dönüşen gelişmeler, ilerleyen süreçte Osmanlı Devleti, Japonya ve ABD′nin de katılımıyla bir dünya savaşı halini almıştır.
üAvusturya – Macaristan, I. Dünya Savaşı öncesinde egemenliği altında pek çok topluluğu barındıran çok uluslu bir devlet durumunda idi. Ulus devlet arayışları bu devletin toprak bütünlüğü için ciddi tehlike oluşturuyordu. Osmanlı Devleti′nin durumu da farklı değildi.
üAlmanya ve İtalya′nın milli birliklerini sağlamaları ve Avrupa′da yaşanan çalkantıların ortaya çıkışında da milliyetçi düşüncenin etkisinden söz edilebilir. Avrupalı devletlerin birbirlerine karşı milliyetçi akımları kullanmaları, devletler arası siyasi gerginlikleri beraberinde getirmiştir.
vAvrupa′da Sanayi Devrimi ile başlayan sanayileşme süreci büyük devletlerin hammadde gereksinimini artırdı. Ayrıca pazar elde etme çabaları da hız kazandı.
vBu gelişmeler sömürgecilik yarışını hızlandırmıştır.
vUlusal birliğini ancak 1871′de tamamlayabilen Almanya, sömürgecilik yarışında geride kalmış veXIX. yüzyıl sonu itibariyle yeni sömürge elde etmek güçleşmişti. Bu durumu telafi etmek isteyen Alman devlet adamları sömürge paylaşımının Alman çıkarları dikkate alınarak yeniden yapılmasını istiyor, gerekirse askeri yollara başvurmaktan çekinmeyeceklerini ifade ediyordu.
Ø Almanya – Fransa sınırında yer alan Alsace ve Lorraine bölgeleri 1871 Sedan Savaşı sonucunda Almanya′nın denetimi altına girmişti. Fransızlar yeraltı zenginliklerine sahip bu bölgeleri yeniden topraklarına katmak amacındaydı.
İttifak Devletleri
Almanya,Avusturya-Macaristan.,Osmanlı Devleti,Bulgaristan
İtilaf Devletleri
İngiltere,Fransa,Rusya,İtalya (Sonradan),ABD,Japonya,Brezilya,Portekiz,Romanya,
Yunanistan
ØSavaş Avusturya′nın 28 Temmuz 1914′te Belgrat′ı bombalaması ile başladı. Ardın-dan Almanya 1 Ağustosta Rusya′ya, 3 Ağustosta da Fransa′ya savaş açtı. Bir gün sonra ise Alman birliklerini topraklarından geçirmeyen Belçika′ya saldırdı. İngiltere de Almanya′ya savaş ilan etti.
Bu arada Japonya, Almanya′nın Uzak Doğu sömürgelerini ele geçirmek için İngiltere’nin de desteğini elde ederek Almanya′ya savaş açtı ve Kasım 1914′e kadar Almanya′nın Uzak Doğu′daki sömürgelerini ele geçirdi.
Øİngiltere ve Fransa, Rusya′yı kendi yanlarında tutabilmek için Osmanlı Devleti′ni İtilaf grubuna almamış ve tarafsız kalmasını istemiştir. Osmanlı yönetimi ise tarafsız için İngiltere ve Fransa′dan, kapitülasyonların kaldırılmasını, Ege adaları ve meselesinin çözümlenmesi talep etti. İstekler dikkate alınmayınca Almanya ile yakınlaşmaya yöneldi.
ØBu arada Almanya ise Osmanlı Devleti′ni kendi yanında savaşa dahil etmek için ciddi çaba harcıyordu.
Almanların amaçları şunlardı:
üHilafetin siyasi ve dini ve etkinliğinden yararlanarak İngiltere ve Fransa′nın durumundaki Müslüman toplulukları ayaklandırmak
üOrta Doğu ve Balkanlarda yeni cepheler açarak askeri yükünü azaltmak
üİngiltere′nin sömürge yollarını denetim altına alarak, bu devletin hammaddekaynaklarına ulaşmasını zorlaştırmak
üOsmanlıDevleti′nin stratejik coğrafi konumundan yararlanmak ve boğaz çevresini kontrol altına almak
üOsmanlı Devleti′ni insan gücünden ve hammadde kaynaklarından yararlanmak.
ØAlmanya ile yapılan anlaşma gereğince Osmanlı Devleti′nin satın aldığını ilan ettiği iki Alman savaş gemisi 2 Kasım 1914′de Karadeniz′deki bazı Rus limanlarını bombaladı. Bu olay Osmanlı Devleti′nin savaşa dahil olmasına yol açtı.
Halife tarafından dünya Müslümanlarının desteğini sağlayabilmek için “Cihat” ilan edildi. Cihat ilanı amacına ulaşamamış, Müslüman topluluklardan önemli bir yardım sağlanamamıştır. Bunda cihat ilanı öncesinde herhangi bir ön hazırlık yapılamaması ve Müslüman toplumların çoğunun sömürge durumunda bulunması etkili olmuştur
2.PARİS KONFERANSI
Sıra galiplerle mağluplar arasında barış antlaşmalarının imzalanmasına gelmişti. Barış antlaşmalarının esaslarının belirlemek ve bozulan uluslararası siyasi dengeleri yeniden kurmak amacıyla 32 devletin katılımı ile 18 Ocak 1919′da Paris′te barış konferansı toplandı.
Konferans′tan Kim Ne Bekliyor?
►Barış antlaşmalarının esasları İtilaf Devletleri tarafından savaştan yenik çıkanların katılmadığı oturumlarda hazırlandı. Konferansta ABD, Fransa, İngiltere, İtalya ve Japonya tarafından “Onlar Konseyi” kuruldu. Bu konseye Fransa ve İngiltere egemen idi. ABD Başkanı Wilson′un önceliği devletler arası barışı kalıcı hale getirecek bir Milletler Cemiyeti′nin kurulmasıydı.
►Fransa ve İngiltere ise barışı çıkarlarını gerçekleştirmek için bir kaldıraç olarak görüyordu. Fransa, Almanya′yı bir daha bu tür bir soruna yol açmaması için çökertmek amacındaydı. İngilizler, öncelikle Almanya′nın donanmasını ve kara birliklerini ortadan kaldırarak askeri etkinliğini sonlandırmak istiyordu.
İtilaflar Arasında Görüş Ayrılıkları Derinleşiyor…
üİtalya konferansta umduğunu bulamadı. Savaş sırasında imzalanan gizli antlaşmalarda İtalya′nın nüfuz alanı olarak belirlenen İzmir ve çevresi Yunanlılara bırakılmak istendi. Yunan temsilcileri, Batı Anadolu′da Rumların çoğunlukta olduğunu veTürkler tarafından katledildiğini ileri süren sahte raporlar sundular.
üİtalya gibi görece güçlü bir devletin Akdeniz′de güçlenmesinden rahatsız olan İngiltere, sahte raporları da kullanarak İzmir ve civarının Yunanlıların işgal alanı olarak belirlenmesini kabul ettirdi.
İngiltere ve Fransa ABD′yi Oyalıyor…
İngiltere ve Fransa′nın ABD′ye yönelik yaklaşımı oyalamadan ibaretti. VVilson İlkelerini etkisiz kılmak için Milletler Cemiyeti′nin kurulmasına öncelik verildi. Milletler Cemiyeti′nin statüsünün kararlaştırılmasının ardından ABD başkanı VVİlson′un ülkesine geri dönmesi, İngiliz ve Fransızların daha rahat hareket etmesine yol açtı.
Yeni Sömürgecilik, Manda Yönetimleri Kuruluyor…
Sömürgeci yapıyı sürdürmek isteyen İngiltere ve Fransa, tepkileri dikkate alarak, yeni kurulacak olan devletlerin büyük bir devlet tarafından Milletler Cemiyeti adına yönetilmesi esasına dayanan manda yönetimini konferansta kabul ettirdi.
Kim, Ne Elde Etti?
Øİngiltere, Birinci Dünya Savaşı′ndan en kazançlı çıkan devlettir. Almanya′yı yenilgiye uğratarak sömürgelerine yönelebilecek tehlikelerden kurtuldu. Almanya′yı Orta Doğu′dan uzak tutarak bölgeye büyük ölçüde egemen oldu.
ØFransa, Almanya ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu′nun çöküşüyle iki büyük tehlikeden kurtuldu. Avrupa ve Orta Doğu′da kazanç elde etti. İtalya Avusturya′dan aldığı topraklarla kuzeye doğru bir miktar genişleme imkanı elde etti.
ØRusya′nın yeni komünist yönetimi, kuvvetler dengesini ilerde köklü bir şekilde değiştirmek üzere kabuğuna çekildi. Bu arada Osmanlı Devleti′nin yıkılışı Orta Doğu devletler dengesinde ciddi bir boşluk oluşturdu.
3.I.DÜNYA SAVAŞI SONUNDA YAPILAN ANTLAŞMALAR
Almanya ile Barış (Versay Antlaşması)
Versay Antlaşması başlıca şu hükümleri içeriyordu:
Sınırlar
♦Almanya, Belçika′ya; Eupen, Malmedy ve Moresnet′yi; Fransa′ya Alsace ve
Lorraine′i verecektir.
♦Saar bölgesindeki bütün kömür madenlerinin mülkiyeti ve işletme hakkı
Fransa′ya ait olacak, bölgenin idaresi ise Milletler Cemiyeti′ne bırakılacaktır.
♦Polonya′ya Poznan ile Batı Prusya verilecek ve Polonya bu şekilde denize
çıkabilecektir.
Siyasal Hükümler
♦Belçika′nın tarafsızlığı kaldırılacak, Almanya bu durumu kabul edecektir.
♦Almanya, Ren Nehri′nin doğu ve batı yakasında 50 km′lik şeritte asker bulunduramayacak, yığınak yapamayacaktır.
♦Almanya, Avusturya ile birleşmemeyi taahhüt edecek, Avusturya, Çekoslovakya ve Polonya′nın bağımsızlığını tanıyacaktır.
Sömürgeler
♦Almanya, bütün denizaşırı topraklarından vazgeçecektir. Bu sömürgelerde
Milletler Cemiyeti′nin kontrolü altında manda rejimleri kurulacaktır.
♦Almanya, İtilaf Devletlerinin Bulgaristan ve Osmanlı Devleti′nden elde edecekleri hakları şimdiden tanıyacaktır.
Silahsızlanma
♦Almanya′damecburiaskerlikkaldırılacak,Almanordusununmevcudu100.000 asker ile sınırlandırılacaktır.
♦Almanya denizaltı ve uçak yapamayacaktır. Bütün savaş gemilerini İtilaf
Devletlerine teslim edecektir.
Tamirat Borçları
♦Almanya tamirat borcu olarak savaş tazminatı ödeyecektir. (Borç olarak belirlenen 33 Milyar Dolar Almanya′nın ödeme yeteneğinin çok üstündeydi ve Almanya′yı ekonomik açıdan çökertmek anlamına geliyordu.)
Avusturya ile Barış (St. Germain Antlaşması)
İtilaf Devletleri Avusturya ile 10 Eylül 1919′da St. Gernain Antlaşması′nı imzaladı. Antlaşmada yer alan hükümlerin bazıları şunlardır:
♦Avusturya, Macaristan, Çekoslovakya ve Yugoslavya′nın bağımsızlığını tanıyacaktır.
♦Avusturya, Galiçya′yı Polonya′ya; Hırvatistan′ı Yugoslavya′ya, Tirol ile Trieste′yi İtalya′ya ve Bukovina′yı Romanya′ya bırakacaktır. Avusturya, Milletler Cemiyeti′nin onayı olmaksızın Almanya ile birleşemeyecektir.
♦Mecburi askerlik kaldırılacak, Avusturya ordusunun asker sayısı 30.000 kişiye indirilecektir.
♦Avusturya İtilaf Devletlerine tamirat borcu ödemekle yükümlüdür.
Bulgaristan ile Barış (Neuilly Antlaşması)
♦Bulgaristan’la İtilaf Devletleri arasında 27 Kasım 1919′da imzalandı. Antlaşmanın Maddeleri şunlardır:
♦Bulgaristan, Güney Dobruca′yı Romanya′ya, Batı Trakya′da Gümülcine ve Dedeağaç′ı Yunanistan′a ve Tsaribrod ile Sturmitsa bölgesini Yugoslavya′ya bırakacaktır. (Bu şekilde Bulgaristan′ın Ege Denizi ile herhangi bir bağlantısı kalmıyordu)
♦Bulgaristan′da mecburi askerlik kaldırılacak, Bulgar ordusunun mevcudu 25.000 asker ile sınırlandırılacaktır.
♦Bulgaristan deniz ve hava gücü bulunmayacaktır.
♦Bulgaristan 2 Milyar 250 Milyon frank tamirat borcu ödeyecektir.
Macaristan ile Barış (Trianon Antlaşması)
♦Macaritan ile olan barış antlaşması 4 Haziran 1920 de imzalandı. Antlaşmanın bazı maddeleri şunlardır:
♦Macaristan, Presburg bölgesini Çekoslovakya′ya, Bosna-Hersek′i Yugoslavya′ya, Transilvanya′yı Romanya′ya ve Burgerland′ı Avusturya′ya terk edecektir.
♦Macaristan ordusunun mevcudu 35.000 askerle sınırlandırılacak ve mecburi askerlik kaldırılacaktır.
♦Macaristan Tuna′daki donanmasını İtilaf Devletlerinin denetimi altına bırakacak, deniz ve hava gücüne sahip olamayacaktır.
♦Macaristan tamirat borcu olarak öngörülecek ekonomik ve mali yükümlülükleri kabul edecektir.
Osmanlı Devleti′yle Barış (Sevr Antlaşması)
İtilaf Devletleri I. Dünya Savaşı′ndan sonra Osmanlı Devleti′ni paylaşma konusunda ciddi anlaşmazlıklar yaşadı. İtalya′nın San Remo kentinde Osmanlı Devleti ile imzalanacak antlaşmanın esasları belirlendi. Antlaşma metninin Osmanlı Devleti temsilcisi tarafından kabul edilemez olarak nitelenmesi üzerinde Yunanlılar Batı Anadolu′da işgal girişimlerine hız verdi.
Osmanlı yönetimi 10 Ağustos 1920′de Sevr Antlaşması′nı kabul etmek zorunda kaldı. Antlaşma 10 Ağustos 1920 günü, Osmanlı Hükümeti adına, Hadi Paşa ve Rıza Tevfik Bey ve Bern Elçisi Reşat Halis Bey tarafından imza edildi.
Sevr Antlaşması′nın bazı maddeleri şunlardır:
Sınırlarla ilgili Hükümler
♦Doğu Trakya ve Batı Anadolu bölgeleri Yunanistan′a bırakılacaktır.
♦Mardin, Urfa, Antep ve Suriye bölgeleri Fransa′ya bırakılacaktır.
♦Arabistan ve Musul dahil Irak bölgeleri İngiltere′ye verilecektir.
♦Güney Batı Anadolu İtalyanlara verilecektir.
♦Doğuda bağımsız Ermeni ve Kürt devleti kurulacaktır
♦Rodos ve On İki Ada İtalyanlara, Ege adaları ise Yunanistan′a verilecektir.
Siyasi Hükümler
♦İstanbul, azınlık haklarının koruması şartı ile Osmanlı Devleti′nin başkenti
olarak kalacak, aksi durumda İtilaf Devletleri İstanbul′u işgal edebilecektir.
♦Boğazlar tüm dünya devletlerine açık olacak, yönetimi ise bütçesi ve bayrağı olan bağımsız bir Boğazlar Komisyonu′na verilecektir.
Askeri Hükümler
♦Mecburi askerlik kaldırılacaktır.
♦Osmanlı ordusunun mevcudu 50.700 asker ile sınırlandırılacak, ordunun
elinde ağır silahlar bulunmayacaktır.
♦Osmanlı askeri deniz gücü sınırlandıracaktır.
Mali Hükümler
♦Osmanlı Devleti savaş tazminatı ödeyecektir.
♦Kapitülasyonlardan bütün devletler faydalanacaktır.
♦Osmanlı maliyesi İtilaf Devletlerinin kontrolünde olacaktır.
Sevr Antlaşması′nın Özelliklerinden Bazıları Şunlardır:
►Osmanlı topraklarının büyük kısmını parçalamış ve Osmanlı Devleti′ni
►Anadolu topraklarının bir kısmını elinde bulunduran küçük bir devlet haline getirmeyi hedeflemiştir.
►Taraflar arasında imza edilmesine karşın Türk Kurtuluş Savaşı sebebiyle uygulanma imkanı bulamamıştır.
►Osmanlı Mebuslar Meclisi tarafından onaylanmadığı için hukuken geçerlilik kazanmamıştır.
►TBMM tarafından tanınmamıştır. TBMM, Sevr Antlaşması′nı imzalayanları vatan haini ilan etmiştir.
►Türk halkının işgallere karşı direniş bilincini güçlendirmiştir.
4.I.DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI
ØAvusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Osmanlı Devleti gibi çok uluslu devletler parçalandı.
Øİngiltere devletler arası alandaki siyasi ve ekonomik etkinliğini sürdürdü.
ØAvrupa’nın siyasi haritası yeniden belirlendi. Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya,Litvanya, Macaristan ve Türkiye kuruldu.Ulus esasıdikkatealınmadığıiçinazınlıksorunları devam etti.
ØDevletler arası sorunlara politik çözümler bulmak ve kalıcı barışı sağlamak amacıyla Milletler Cemiyeti kuruldu.
ØYenik devletlere ağır hükümler içeren antlaşmalar imzalatılması barışın sağlanmasını imkansız hale getirdi.Anlaşmaların ortaya çıkardığı gerginlikler 2. Dünya Şavaşına zemin hazırladı.
ØSömürgecilikdüşüncesi, manda ve himaye anlayışı ile yeni bir şekle büründü
ØABD′nin uluslararası politikadaki etkinliği arttı.
ØAvrupa′da radikal siyasi akımlar ön plana çıktı. (Rusya′da Komünizm, İtalya′da Faşizm, Almanya′da Nazizm).
ØTank, uçak ve kimyasal silahlar ilk defa bu savaşta kullanılmıştır.
ØCephe kavramı değişikliğe uğradı. Çatışmalardan sadece askerler değil sivilhalkta etkilenmiştir. Bu yeni durum, savaş sonrasında cephe gerisinde kalansivil halkın can ve mal güvenliğini korumak amacına dönük sivil savunma düşüncesinin ön plana çıkarılmasına yol açmıştır.
