Anadolu’ya MÖ II. yy’da İskitler akınlar düzenlemiş bir müddet Kuzey Karadeniz’e hakim olmuşlardır.MS Kavimler Göçü sırasında 395-398 yılları arasında Ulduz komutasında bir kol Kafkaslardan aşağı inip Anadolu’ya akınlar düzenlemiştir.VI.yy’da Sabirler Sasanilerle anlaşarak
Anadolu’ya akınlar düzenlemiştir.Abbasiler döneminde Güneydoğu Anadolu’ya yapılan akınlar ve kurulan Avasım şehirleri yine birer Türk faaliyeti idi.Bu akınlardan hiçbirisi yerleşim amaçlı olmayıp hepsi ganimet amaçlı akınlardı.Anadolu’ya yerleşim amaçlı akınlar Selçuklular zamanında yapılmaya başladı.Gazneli ve Karahanlılar Selçuklulara Horasan’da tat vermeyince bu boy yeni vatan aramak zorunda kalmıştır.1016(18) yılında Çağrı Bey 3000 atlı ile Van’a kadar geldi ve yapılan bu keşifle buranın vatan olabileceğine karar verildi.Türklerin Anadolu’yu fethetme sebepleri şunlardı.♦Anadolu’nun coğrafi konumunun iyi olması.
♦Doğudan gelen göçlere yerleşecekleri yer bulmak.
♦Türklerin İslam ülkelerinde yaptıkları tahribatları buraya yönlendirerek önlemek.
♦Türkler Anadolu’yu üç aşamalı bir planla fethettiler.
1016(18)-1040 arsında keşif hareketleri yaptıkları dönemlerde şu gayeleri güdüler.♦Ganimet almak
♦Fethedilecek Anadolu’yu tanımak
♦Bizans’ın gücünü öğrenmek ve bu gücü kırmak
♦Bizans halkını psikolojik olarak çökertmek
1040(1048)-1071 arası fetih hareketlerinde ise♦Keşif yapılan Anadolu’nun fethini tamamlamak
♦Gelen göçlere yer açmak
1071 Türkleştirme hareketleri♦Bu dönemde Anadolu’nun Türkleştirilmesi için çalışılmıştır.
SALTUKLULAR 1072-1202Alparslan’ın komutanı Ebul Kasım tarafından Erzurum’da kurulmuştur.Haçlılarla mücadele etti.Gürcü ve Trabzon Rum Devleti ile savaştı.Anadolu Selçuklu Sultanı Rüknettin Süleyman tarafından ortadan kaldırıldı.
MENGÜCEKLER 1080(1071)-1228Alparslan′ın komutanı Emir Mengücek tarafından Erzincan, Divriği, Kemah dolaylarında kurulmuştur.Ermeni ve Gürcülerle mücadele etti.Trabzon Rum Devleti’nin yayılmasını önledi.1142’de Erzincan ve Divriği kolu olmak üzere ikiye ayrıldı.1228 Erzincan kolunu Alaattin Keykubat ortadan kaldırıp Divriği kolunu da itaat altına aldı.1277’de Eratna Beyliği bu beyliği ortadan kaldırdı.
DANİŞMENTLER 1080-1178Melikşah’ın komutanı Danişmentoğlu Ahmet Gazi tarafından Sivas merkez olmak üzere Kayseri Malatya dolaylarında kurulmuştur.Emirgazi Gümüşteğin zamanında Haçlılarla mücadele edilmiştir.Bu beylik Bizansla da mücadele etmiştir.I. Kılıçarslan’ın ölümünden sonra bir müddet Anadolu’ya hakim oldular.I. Mesud’un tahta geçmesinde etkili oldular.II. Kılıçarslan bu beyliği ortadan kaldırdı.Anadolu beylikleri içerisinde en güçlü olanıdır.
ARTUKLULAR 1102-1409Artuk Bey Anadolu’nun fethi için Alparslan zamanında görev almıştı.Melikşah’la arası açılınca Suriye’ye geldi.Suriye Selçuklu Sultanı Tutuş ona Kudüs’ü verdi.Fatimiler Kudüs’ü alınca oğulları Diyarbakır’a gelerek beyliklerini kurdular.Artuklular üç kol halinde yaşadılar.
♦Hasankeyf kolu:Sökmen Bey tarafından kuruldu Eyyübiler yıktı.
♦Harput kolu:Belek Gazi kurdu l. Alaattin Keykubat yıktı.
♦Mardin kolu:İlgazi kurdu Karakoyunlular yıktı.
ÇAKA BEYLİĞİ 1081-1093İzmir çevresinde Çaka Bey tarafından kuruldu.Kurduğu donanma ile Bizans’ı mağlup edip Ege adalarını eline geçirdi.Bizans’a karşı Anadolu Selçukluları ve Balkanlardaki Peçeneklerle ittifak yaptı.Çanakkale ve Edremit’i aldı.İstanbul’u kuşattı. Burayı kuşatan ilk Müslüman Türk beyliğidir.Bizans bu beylikle baş edemeyeceğini anlayınca Kılıçarslan’la arasını açtı.Kılıçarslan Çaka Bey’ini öldürdü.Bunun ölümünden sonra Türk denizcilik faaliyetleri bir müddet aksadı.Denizcilikle uğraşan ilk Türk beyliğidir.
SÖKMENLİLER (AHLATŞAHLAR)1110-1207Van civarında Sökmen Bey tarafından kuruldu.Eyyübiler son verdi.
DİLMANÇOĞULLARI(TOGANARSLANOĞULLARI)1085-1394Dilmançoğlu Mehmet Bey tarafından Bitlis dolaylarında kuruldu.Akkoyunlular son verdi.
İNAL(YINAL)OĞULLARI 1098-1183Diyarbakır çevresinde Sadi tarafından kuruldu.Eyyübiler yıktı.
ÇUBUKOĞULLARI 1085-1213Harput merkez olmak üzere Çubuk Bey tarafından kuruldu.Artukoğulları son verdi.
İNAÇOĞULLARI(DENİZLİ LADİK DEVLETİ) 1261-1368Mehmet Bey kurdu, Germiyanoğulları yıktı.Bu beylik ikinci dönem (Anadolu Beylikleri) zamanında kuruldu.
TANRIVERMİŞOĞULLARI 1081-1093Efes çevresinde kuruldu.Bu beyliklerAnadolu’nun fethini gerçekleştirmişlerdi.
Gürcü Ermeni Bizans ve Haçlılarla mücadele etmişlerdi.
Anadolu’yu Türkleştirmiş Türk yurdu yapmışlardır.
Türk kültürünü Anadolu’ya yaymışlardı.
Küçük yerleşim yerlerini şehir haline getirmişlerdir.
Fethedilen toprak fethedenin malı sayılır kuralından yola çıkarak ortaya çıkmışlardır.
Sultanların izin ve teşvikleri ile kurulmuşlardır.
Siyasi birliği bozmamışlardır.
SÜLEYMAN ŞAH 1075-1092Babaları Kutalmış Alparslan’la yaptığı taht mücadelesini kaybedip öldürülünce oğulları Süleyman kardeşleri ile Suriye’ye geldi.Melikşah ise Kutalmışoğlu Süleyman ve Mansur’u Anadolu’nun fethi için görevlendirdi.Süleyman 1075 yılına doğru Konya’yı aldı.1077’de İznik alındı ve devlete merkez yapıldı.1077 Melikşah bu başarılarından dolayı Süleyman’a sultanlık beratı gönderdi.Abbasi halifesi de sultanlık menşuru göndererek bunu destekledi.Böylece Anadolu Selçuklu sultanlığı Büyük Selçuklu’ya bağlı bir şekilde kurulmuş oldu.Süleyman Bizans’la mücadele etti ve onları zor durumda bıraktı.Antakya’yı fethetti. Bu da Suriye Selçuklularını kızdırdı.Tarsus’taki Ermeni Devleti’ni ortadan kaldırdı.Süleyman Fırat Nehri’ni geçerek Halep’e yöneldi ve kuşattı.Bunun üzerine Tutuş harekete geçti ve yaptığı savaşta Süleyman’ı öldürdü.1086 Melikşah bu olaya kızdı ve Antakya’ya kadar geldi.Süleyman bu sefere çıkarken Ebül Kasım adlı bir komutanı taht naibi bırakmıştı.Melikşah da Anadolu’nun yönetimini bu kişiye vererek geri döndü.Süleyman’ın oğlu Kılıçarslan’ı da yanında Isfahan’a götürdü.Ebül Kasım Bizans saldırılarına başarı ile karşı koydu.1092’de Melikşah ölünce Kılıçarslan Anadolu′ya döndü ve babasının tahtını geri aldı.
l. KILIÇARSLAN 1092-1107Kılıçarsalan önce iç karışıklıkları önledi.Devleti tekrar toparlayarak birliği sağlamaya çalıştı.Danişmentlileri yendi ve Batı Anadolu’da tek hakim oldu.Çaka Bey’le birlik olup Bizans’ı sıkıştırdı.Bizans bu durumdan kurtulmak için ikisinin arasını açtı ve Kılıçarslan Çaka Bey’i öldürdü.Kılıçarslan Malatya’yı kuşattı.Bu kuşatma sırasında l.Haçlı seferi gelince kuşatma kaldırıldı ve Haçlılarla mücadele edildi.İznik’i savunamayacağını anlayınca burayı boşaltıp merkezi Konya‘ya taşıdı.Haçlıları vur kaç taktiği ile yıprattı.Haçlı seferinden sonra Malatya’yı kuşatıp alıp oradan Musul’a yöneldiBurayı da alınca Mehmet Tapar üzerine asker gönderdi.1107’de yapılan savaşı kaybetti ve Habur Nehri’ni geçerken düşüp boğuldu.Anadolu’da tekrar karışıklıklar başladı.I. Haçlı seferinden ve bu olaydan yaralanan Bizans Batı Anadolu’daki bazı topraklarını eline geçirdi.Önce başa Şahin Şah (Melikşah) geçti.1116’da Danişmentlilerin desteğini alan l.Mesut başa geçti.
I.MESUT 1116-1155Kayınpederi Danişment Bey’i Emir Gazi’nin desteğini alıp tahta geçince bir müddet bu beyliğin himayesinde yaşadı.Döneminde Selçuklular Konya’ya sıkışıp kaldı.Bizans Konya’ya saldırdı ama başarılı olamadı.Bu dönemde ll. Haçlı seferi geldi.Danişmetlilerle beraber olup Alman ordusunu Eskişehir dolaylarında bozguna uğrattı.Bu olay üzerine Fransa kralı Ege kıyılarını takip etmek zorunda kaldı.Mesut Tarsus ve Toroslardaki Ermenileri itaat altına aldı.Sivas ve Malatya’yı aldı.Adına ilk parayı bastırdı.1155’te ölünce Danişmentlilerin nüfuzu iyice arttı.
II. KILIÇARSLAN 1155-1192II. Kılıçarslan başa gelince devlet zor durumda idi.Kılıçarslan Bizans sarayına giderek Manuelle anlaşmaya çalıştı.Manuel topraklarına saldırılmamasına karşılık anlaşmayı kabul etti.Fakat sınırdaki Türkmenler Bizans’a saldırmaya devam edince Manuel harekete geçti.
Hedefi♦Anadolu Selçuklu Devleti’ni yıkmak.
♦Türkleri Anadolu’dan atmak
♦Türklerin topraklarına akınlar düzenlemesini önlemek
♦Haçlıların verdiği zarardan yararlanmak
1176’da Bizans harekete geçti.Kılıçarslan Bizans’la baş edemeyeceğini anlayınca orduyu dar bir vadiye taşıdı.Bizans ordusuna Miryokefelon (Kumdalı) vadisinde pusuya düşürerek ağır bir darbe vurdu.
Sonuçta♦Bizans’ın Anadolu’yu alma ümidi tamamen ortadan kalktı.
♦Haçlı seferleri ile Bizans’ın eline geçen üstünlük tekrar Selçukluların eline geçti.
♦Anadolu Türk yurdu oldu.
♦Avrupalılarda Anadolu’dan Türkiye diye bahsetmeye başladı ve buranın Türklere ait olduğunu kabullenmek zorunda kaldılar.
♦Bu Bizans’ın son saldırı savaşı oldu.
♦Bizans savunmaya, Türkler taarruza geçti.
♦Haçlılarla yapılan mücadeleden dolayı itibarı artan Selçukluların bu savaştan sonra İslam dünyasında daha çok itibarı arttı.
♦Selçuklular siyasi, ticari, kültürel vs. alanlarda ilerlemeye başladı.
♦Bu savaş vatan kurtaran savaş olarak tarihe geçti.(Sakarya, Dumlupınar gibi)
1178’de Kılıçarslan Danişmetli Beyliğine son verdi.Böylece Anadolu’da ilk defa Türk siyasi birliği kuruldu.Danişmentlilerin siyasi üstünlüğü bitti.II.Kılıçarslan yaşlanınca ülkeyi 11 oğluna pay etti.Bu durum ülkede taht kavgalarını başlattı.Bu arada bu durumdan da yararlanarak lll. Haçlı seferi geldi.1192’de Kılıçarslan ölünce 1196’ya kadar başa l.Gıyasettin Keyhusrev geçti.Kardeşi Rüknettin Süleyman tahtı elinden aldı.
RÜKNETTİN SÜLEYMAN 1196-1204Bizans’ı vergiye bağladı.Saltuklulara son verdi.Gürcü seferinde şehit düştü.
I.GIYASİDDİN KEYHÜSREV 1204-1211İkinci kez tahta geçtiğinde Selçuklular yükselme dönemine girdi.İznik Rum kralı Laskiris’le anlaştı.Daha sonra Antalya’yı fethetti.Böylece Anadolu Selçuklu sultanlığının ilk defa denize kıyısı oldu. Denizcilik faaliyetleri başladı.Çok önemli bir ticaret merkezi ele geçirildi.Trabzon Rum krallığını yendi. Karadeniz ticaret yolunu açtı.Artuklulara son verdi.İznik Rum krallığı ile yaptığı Alaşehir Savaşı’nda şehit düştü.Venediklilere ticari imtiyaz tanıyarak uluslar arası ticareti canlandırmaya çalıştı.
I.İZZEDDİN KEYKAVUS 1211-1220Sinop’u aldı.Böylece Selçuklular Karadeniz’de de liman buldular.Kıbrıs Krallığı ile iyi ilişkiler kurdu ve tüccarlar buraya kadar gidip gelmeye başladı.Sahiller kontrol edilerek güvenliği sağlandı ve kara ticareti denizlere de kaydırılmaya çalışıldı.Kara ticaretine önem verilerek çok sayıda kervansaray yaptırıldı.Antalya’da çıkan isyan bastırıldı.Sinop’ta ilk tersane açıldı.
I.ALAADDİN KEYKUBAT 1220-1237Anadolu Selçuklularına en parlak dönemini yaşattı.Alanya’yı aldı ve burada tersane açtı.Akdeniz ve Karadeniz’de Selçuklu donanması oluşturdu.İpek yolunu kontrol için Kırım’ın Suğdak limanını aldı.Böylece Selçuklular ilk defa denizaşırı sefer düzenledi ve deniz aşırı toprak sahibi oldular.Kıpçak ve Rus Beyleri Selçuklulara bağlandı.Mengücekleri ortadan kaldırdı.Ticarete önem verdi.Yaklaşan Moğol tehlikesi için tedbirler aldı Eyyübilerle ittifak yaptı.Celaladdin Harzemşah’ın Moğollar önünden kaçıp Anadolu’ya girip Ahlat’ı alması üzerine onunla 1230’da Yassıçemen’de karşılaştı ve onu yendi.Bu da Selçukluların Moğollarla karşı karşıya gelmesini neden oldu.Alaaddin bu tampon devletin ortadan kalkması sonucu surları onardı ve çeşitli tedbirler aldı.
II.GIYASSEDDİN KEYHÜSREV 1237-1246Bu sultan babası kadar dirayetli değildi ve eğlenceyi seven biri idi.Devletin yönetimini veziri Saadeddin Köpek’e bıraktı.Bu sultan devlet yönetiminde etkili olamadı.Bu da vezirlerin ön plana çıkmasına neden oldu.Bu arada Hulagu İran’a hakim olmuştu, Anadolu′ya girmek için fırsat kolluyordu.1240’ta bu fırsat Babailer (Baba İshak) isyanı ile doğdu.Anadolu’da çıkan bu ilk dini isyan devleti sarstı.Moğolllar bu fırsatı değerlendirip Anadolu’ya girdi.Erzurum’u işgal ederek Sivas ve Kayseri’ye kadar geldiler.Gıyaseddin 1243’te Kösedağ’da Moğolların önüne çıktı ve yenildi.
Sonuçta ♦Selçukluların parçalanma ve yıkılma süreci başladı.
♦Moğollar Anadolu’yu istila etti.
♦Devlet Moğollara bağlandı.
♦Devlet adamları arasında iktidar için entrikalar başladı bunda Moğolların büyük rolü oldu.
♦Tahta geçmede devlette görev almada Moğollar etkili oldu.
♦Anadolu tahrip oldu sanat, tarım, ticaret vs.hayatları bitti.
Sultanların ♦Moğulların himayesine girmesi
♦Moğollarla işbirliği yapması
♦Merkezi otoritenin zayıflaması
♦Anadolu’da Moğol baskısının artması bağımsız beyliklerin doğmasına neden oldu.
♦Anadolu’da siyasi birlik bozuldu.
II. İZZEDDİN KEYKAVUS 1246Bu sultan da yönetimde etkili olamadı.Bunun zamanında Moğollar Muhiddin Süleyman Pervane adlı bir veziri ön plana çıkardılar.1277 Baybars Anadolu’ya yardım için geldi.Pervaneden gereken desteği alamayınca geri döndü.1308’de ll. Mesut ölünce Konya’da tahta geçen olmayınca bu devlet tarih sahnesinden çekildi.
Bu devletin yıkılma sebeplerine bakıldığında,♦Babiailer isyanı
♦Kösedağ Savaşı
♦Moğol istilası ve tahribatı
♦Haçlı seferlerinin etkisi
♦Sultanların Moğol himayesine girmesi ve onlarla işbirliği yapması.
♦Anadolu’da siyasi birliğin bozulup Anadolu beyliklerinin kurulması.
♦Taht kavgaları
♦Devlet adamlarının yetersizliği.
ANADOLU BEYLİKLERİAnadolu′ya gelen Türkmen göçleri genelde Ermeni (Çukurova) Trabzon Rum ve Bizans sınırlarına uç beyliği olarak yerleşiyorlardı.Bunlar hem sınır güvenliğini sağlayıp hem de akınlar düzenliyorlardı.Daha sonra bu beylikler Selçuklu hakimiyetine girdiler.
Kösedağ Savaşı’ndan sonra♦Anadolu Selçuklu sultanlığının zayıflaması
♦Sultanların Moğol hakimiyetini tanıması ve işbirliği yapması
♦Halkın sultanlarla bağlantısını kesip beylerin etrafında toplanması
Anadolu beyliklerinin doğmasına neden oldu.Bu beylikler sultanın iradesi dışında doğmuş beyliklerdir.
KARAMANOĞULLARI 1254-1483Konya merkez olarak kurulmuştur.Beyliklerin en güçlüsüdür.Kendisini Selçuklu’nun varisi görmüştür.Bu yüzden Osmanlı’yı fazla uğraştırmışlardır.1397’de Beyazıt bu beyliği Osmanlı’ya bağladı.Ankara Savaşı’nda tekrar bağımsız oldu.1466’da Fatih döneminde tekrar bağlandı.Cem Sultan olayında Cem’i desteklemeleri sonucu ll. Beyazıt bu beyliğe son verdi.1277 Karamanoğlu Mehmet Bey Türkçeyi resmi dil olarak ilan etmiştir.
CANDAROĞULLARI 1283(1291)-1460 Kastamonu ve Sinop’ta kuruldu.1460’da Fatih son verdiKaradeniz’de donanması vardı.
GERMİYANOĞULLARI 1283-1428Kütahya ve Tavşanlı’da kuruldu.Aydın Saruhan ve Karasi Beyliği bu beylikten doğdu.I. Murat’a çeyiz olarak toprak verdi.II. Murat zamanında vasiyet yolu ile Osmanlı’ya bağlandı.
KARASİ BEYLİĞİ 1303-1345Balıkesir ve Çanakkale’de kuruldu.Orhan Gazi bu beyliği aldı.Marmara’da donanması vardı Osmanlı’ya bağlanan ilk beyliktir.
SARUHANOĞULLARI 1300-1410Manisa’da kuruldu.Çelebi Mehmet son verdi.Ege Denizi’nde donanması vardı.
DULKADİRBEYLİĞİ 1339-1515Maraş’ta kuruldu.Memluklular ve Osmanlı arasında uzun zaman tartışmaya sebep oldu.Turna Dağı Savaşı ile bu beyliğe son verildi.Bu beyliğin ortadan kalkması ile Anadolu birliği sağlandı.
HAMİTOĞULLARI 1280-1421Antalya Isparta Eğridir’de kuruldu.Osmanlı’ya parayla toprak sattı.II. Murat bu beyliğe son verdi.
ERATNA BEYLİĞİ 1335-1381Uygur kökenli Türkler kurdu.Sivas Erzurum Kayseri’de hakim oldu.Moğollar bunları kullanarak Anadolu’ya hakim oldular.Kadı Burhaneddin yıktı.
MENTEŞE OĞULLARI Muğla
EŞREFOĞULLARI Beyşehir
SAHİPATAOĞULLARI Afyon
OSMANOĞULLARI Söğüt Domaniç
RAMAZANOĞULLARI Çukurova
TACETDİNOĞULLARI Niksar
PERVANEOĞULLARI Sinop
