Osmanlı Devletinin duraklama dönemine göz atacak olursak bu dönemde fetihler büyük oranda durmuştur ayrıca ekonomi, ordu, eğitim, hukuk ve diğer alanlarda devletin çağın gerekliliklerini yerine getirememesinden dolayı duraklama başlamıştır. Peki bu duraklamada ana etken nedir diye sorarsanız bunu batı ölçeğinde gelişen değişiklikler ve yenilikleri düşünecek olursak İmparatorluğunun bunun karşısında duraklamaya girmesi en doğal sebeplerden biridir. Duraklama Dönemi, Sokullu Mehmet Paşa’nın ölümünden 1699 Karlofça Antlaşmasına kadar olan dönemdir.
Osmanlı Devletindeki Duraklamanın sebepleri ikiye ayrılır.
I.İç Sebepler:
a) Merkezi Yönetimin Bozulması
— Sancağa çıkma usulü terk edilmiş ve şehzadeler Kafes Usulü ile sarayda yetiştirilmiştir. Bundan dolayı da tecrübesiz padişahlar tahta geçmiştir.
-Ekber ve Erşet Yasası çıkartılarak Osmanlı hanedanından en yaşlı ve en olgun kişinin padişah olması sağlanmıştır.
— Yönetimde saray kadınları ve diğer devlet adamları etkili olmaya başlamıştır.
-Yeniçeriler artan nüfuslarıyla devlet yönetiminde söz sahibi olmaya başlamışlardır. Devlet Ocak İçindir prensibiyle hareket etmeye başkamışlarıdır.
-Yönetimde ve devlet kademelerinde rüşvet ve adam kayırma yaygınlaşmıştır.
b) Ekonominin Bozulması
– Osmanlıda Coğrafi Keşiflerden sonra gümrük gelirleri azalmış, Omsalı parası değer kaybederek enflasyon artmıştır.
– Savaşlar uzun sürmüş harcamalar artmıştır.
– Padişah değişikliklerinin sıklaşması cülus bahşişlerinin de artmasına yol açmış ekonomi büyük zarar görmüştür.
– Tımar Sistemi’nin bozulmasıyla devletin masrafları artmış, üretim de durmuştur.
– Köyden kente göçün artması Lonca teşkilatının da bozulmasına yol açmıştır.
c) Sosyal Yapının Bozulması
– Savaşların uzun sürmesi ve Tımar Sisteminin bozulması halkın devlete olan güvenini sarmış, halk isyan etmeye başlamıştır.
– Devletin aldığı bölgelerde halk ile yöneticiler kaynaşamamıştır.
d) Eğitim Sisteminin Bozulması
– Pozitif bilimler medrese programlarından çıkartılmıştır.
– Beşik Ulemalığı sistemi bilim adamı yetişmesini engellemiştir.
I. Dış Sebepler
—Avrupalılar Coğrafi Keşifleri gerçekleştirmişler, Rönesans ve Reform ile de bilim ve teknikte ilerlemişlerdir.
—Avrupa’da güçlü devletler kurulmuştur.
—Osmanlı Devleti doğal sınırlara ulaşmıştır.
Duraklama Dönemi Siyasi Dönemleri
a) İran ile olan ilişkiler
–Ferhat Paşa Antlaşması (1590): Osmanlı Devleti doğuda en geniş sınırlara ulaşmıştır.
-Nasuh Paşa Antlaşması( 1611): Ferhat Paşa ile alınan yerler İran’a geri verilmiştir.
– Serav Antlaşması (1618) : İran’ın Nasuh Paşa’daki İpek maddesine uymamasından dolayı imzalanmıştır.
-Kasrı Şirin Antlaşması ( 1639): Türk İran sınırı büyük oranda çizildi.
b) Avusturya ile olan ilişkiler
-Zitvatoruk Antlaşması: 1533 İstanbul Antlaşmasıyla Avusturya’ya karşı elde edilen siyasi üstünlük sona erdi.
-Vasvar Antlaşması ( 1664): Avusturya’ya karşı toprak kazanılan son antlaşmadır.
c)Lehistan ile olan ilişkiler:
– Hotin Antlaşması ( 1621): Hotin Kalesi Osmanlı Devleti’ne bırakıldı.
Not: Yeniçeriler bu sefer sırasında ciddiyetsiz tutumlarından dolayı Genç Osman tarafından kaldırılmak istenmiş bunun üzerine Yeniçeriler Genç (II.) Osman’ı öldürmüşlerdir.
– Bucaş Antlaşması (1672): Osmanlı Devleti batıda en geniş sınırlara ulaşmıştır.
d) Venedik ile olan ilişkiler:
25 yıl kuşatmadan sonra 1669’da Köprülü Fazıl Ahmet Paşa’nın girişimleri ile Girit alınmıştır.
II. Viyana Kuşatması ( 1683):
Katolik Avusturya, Protestan Macarlara baskı yapınca Macarlar Osmanlı’dan yardım istemiştir.Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa devleti eski gücüne eriştirmek için Viyana’yı kuşatmış Kırım Hanı’nın gerekli yardımı sağlamamasından dolayı Osmanlı Avusturya ve Lehistan orduları arasında kalarak ağır bir yenilgi almıştır.
Bu yenilgiden sonra Avrupalı devletler
( Avusturya, Rusya, Lehistan, Venedik Malta) Osmanlı’ya karşı Kutsal İttifak’ı oluşturmuşlar 16 yıl süren savaşlarda Osmanlı güçleri mağlup olarak Karlofça Antlaşması’nı imzalamıştır.( 1699)
1699 Karlofça Antlaşması ile:
– Temeşvar ve Banat hariç tüm Macaristan, Erdel ve Hırvatistan, Avusturya’ya bırakıldı.
– Podolya ve Ukrayna, Lehistan’a bırakıldı.
– Mora Yarımadası ve Dalmaçya Venedik’e verildi.
– Venedik ve Lehistan’ın ödedikleri vergiler kaldırıldı.
Karlofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti’nin II. Kosova ile başlayan ilerleyişi sona erdi ve geri çekilmeye başladı (Artık 1921 Sakarya Savaşı’na kadar Türkler taarruza geçemeyecektir)
Karlofça Antlaşması’nın ardından Rusya ile 1700 İstanbul Antlaşması yapıldı ve Rusya’ya Azak Kalesi verildi. Böylece Rusya Karadeniz’e ilk adımını atmış oldu.
Duraklama Dönemi’nde Çıkan İsyanlar:
I. Merkez (İstanbul) İsyanları: Bu isyanlar daha çok Yeniçeriler ve Ulema tarafından çıkarılmıştır. Ekonomik kaynaklıdır. En önemlisi ise Vakayı Vakvakiye ( Çınar Vakası)dir. (1656)
II. Celali ( Anadolu) İsyanları: Tımar Sistemi’nin bozulması ve savaşların uzun sürmesiyle Anadolu’da asayiş bozulmuş halk isyancılara katılmıştır. Celali İsyanları Anadolu’da 16. ve 17. yüzyıllarda çıkan isyanların genel adıdır. Anadolu’da dirlik ve düzenin bozulmasına yol açmış sosyo- ekonomik ve siyasi dengeleri derinden sarsmıştır.
III. Eyalet İsyanları: Devlet otoritesinin sarsılmasıyla eyaletlerde çıkan isyanlardır. Kesinlikle milliyetçilikten etkilenmemiştir.
Duraklama Dönemi Islahatları
Genel Özellikleri:
1.Geçmiş ( Yükselme Dönemi) taklit edilmiş ve kesinlikle Avrupa örnek alınmamıştır.
2.Sorunların kökenine inilmemiş yüzeysel önlemler alınmıştır.( Siyaset yerine idare çözüm yerine geçiştirme)
3.Baskı ve şiddet uygulanmış, kişilere bağlı kalmıştır.
4.Halkın tepkisine yol açmıştır.
5. En büyük tepki Yeniçeriler, ulema ve saray çevresinden gelmiştir.
Duraklama Dönemi ( XVII.yy) Islahatçıları
1. I. Ahmet: Ekber ve Erşet Yasası’nı çıkarmıştır.
2. II. Osman( Genç) : Yeniçerileri kaldırmak istemiş, İlmiye sınıfının yetkilerini kısıtlamış ve saray dışından evlenmiştir.
3. IV. Murat: Yeniçerileri itaat altına almış, içki ve tütün yasağı getirmiştir. Duraklama nedenleri için Koçi Bey’e rapor hazırlatmıştır.
4.Kuyucu Murat Paşa: Celali İsyanları’nı zor kullanarak bastırmıştır.
5.Tarhuncu Ahmet Paşa: Saray masraflarını kısmış ilk kez denk bütçeyi hazırlamıştır. Saray çevresince idam ettirilmiştir.
6. Köprülü Mehmet Paşa: Koşullu olarak sadrazam olmuş, askeri, mali ve idari alanlarda başarılı ıslahatlar yapmıştır.
7. Köprülü Fazıl Ahmet Paşa: Babasının politikalarını uygulayıp başarılı olmuştur.
