VOLKANİK HAREKETLER (VOLKANİZMA)
Yer’in derinliklerinde bulunan mağmanın, yerkabuğunun zayıf kısımlarından yeryüzüne doğru yükselmesine volkanizma denir.
Katı, sıvı ya da gaz halindeki maddelerin yeryüzüne çıktığı yere volkan ya dayanardağ, bu maddelerin çıkışına da püskürme denir. Püskürdüğü bilinen volkanlaretkin volkanlar, püskürdüğü bilinmeyen volkanlar da sönmüş volkanlar olarak adlandırılır.
Volkanlardan çıkan akışkan maddelere lav, katı maddelere de volkan tüfü(proklastik maddeler) denir. Lavların ve tüflerin yeryüzüne çıkmak için izledikleri yola volkan bacası adı verilir. Yüzeye çıkan lav ve tüfün oluşturduğu yer şeklinevolkan konisi, koninin tepe kısmındaki çukur kısmına da volkan ağzı (krater) denilmektedir.
Kraterlerin patlamalar ya da çökmelerle genişlemiş şekillerine kaldera denir. Kalderalar kraterlere göre daha dik yamaçlıdırlar ve genişlikleri derinliklerine oranla daha fazladır.
Volkanların şekli ve püskürme özellikleri çıkardıkları maddelere göre değişir. Volkanik etkinlikler bazen yalnızca gaz patlaması şeklindedir. Bu durumda patlama çukurları oluşur. İç Anadolu’da Karapınar ve Nevşehir dolaylarında bu tür patlama çukurları yaygındır.
Bu patlama çukurları maar olarak adlandırılır. Maarlar, volkanik faaliyetlerin yeni başladığı veya sona erdiği yerlerde daha çok görülürler.
Türkiye’deki Volkanik Sahalar
- Doğu Anadolu Bölgesi’nde; Büyük Ağrı, Küçük Ağrı, Süphan, Tendürek ve Nemrut dağları
- İç Anadolu Bölgesi’nde; Erciyes, Hasandağı, Melendiz, Karadağ, Karacadağ ve Karapınar çevresi
- Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde; Karacadağ
- Kuzeybatı Anadolu’da; Köroğlu Dağları
- Akdeniz Bölgesi’nde; Hatay yakınında Hassa çevresi
- Ege Bölgesi’nde; Kula (Manisa) çevresi
YERYÜZÜNDEKİ VOLKANLARIN DAĞILIŞI :
Dünyada aktif halde 450 volkan vardır. Bunların bulunduğu yerler jeolojik zamanlarda tektonik olaylara uğramış yerkabuğunun kırık, çatlak, geniş alanlardır.
1)Büyük okyanus çevresi: Bugünkü etkin volkanların 350’si burada bulunur.
2)Akdeniz Doğrultusu Ve Çevresi: Geri kalanlar burada yer alır. Bu şerit üzerinde birçok etkin yanardağ bulunur. Etna, Santorin gibi
SEİZMA HAREKETLERİ (DEPREMLER)
Yerkabuğundaki herhangi bir sarsıntının, çevreye doğru yayılan titreşim biçimindeki hareketine deprem denir.
- Volkanik depremler
Volkanik püskürmeler esnasında görülen ve etki alanları dar olan depremlerdir.
- Çöküntü (Göçme) depremleri
Kayatuzu, jips, kalker gibi kolay eriyebilen karstik sahalarda, zamanla yer altında büyük boşluklar oluşur. Bu boşlukların üstü bir müddet sonra çökerse sarsıntılar oluşur. Etki alanları en dar olan depremler bunlardır.
- Tektonik (Dislokasyon) depremler
Yer kabuğunun derinliklerinde basınç ve gerilimler sonucu, katmanların yer değiştirme, oynama ve kırılma gibi hareketlerinin ortaya çıkardığı sarsıntılardır. Etki alanları en geniş olan ve en çok hasara neden olan depremler bunlardır.
TSUNAMİ: Okyanuslarda depremle, volkanik olaylar sonucu oluşan dev dalgalara denir.
Endenozyada Meydana Gelen Tsunami Dalgaları
Depremin, yerin içinde oluştuğu kısmına iç merkez (hiposantr) denir. Depremin yeryüzüne en kısa yoldan ulaştığı yere de dış merkez (episantr) denir. Deprem bilimi sismoloji, deprem şiddetini ölçen alet de sismograf olarak adlandırılır.Episantr: Dış Merkez, Hiposantr İç Merkez
Depremlerin ne kadar kuvvetli olduğunu belirlemek için iki türlü ölçek kullanılır.
- Richter (Rihter) ölçeği
- Mercalli – Sieberg ölçeği (Şiddet Iskalası)
RICHTER ÖLÇEĞİNE GÖRE DEPREMLER :
A-1-5 ARASI: Hafif şiddette olup can ve mal kaybına yol açmaz.
B-5-7 ARASI: Orta şiddette olup depreme dayanıklı olmayan yerlerde büyük can ve mal kaybına neden olur. Ülkemizde Burdur, Van, Erzurum, Erzincan, Kütahya, Çankırı, Lice, Dinar gibi depremler bu gruptandır.
C-7-9 ARASI : Çok şiddetli olup , her şeyi yerle bir eder. Ölçülebilen en şiddetli deprem 8.5 şiddetindedir. Çin.
D-9-12 ARASI: Yeryüzünün görünüşündeki değişmeler meydana getirir.
Mercalli – Sieberg ölçeği sarsıntının yol açtığı zarar ve değişikliklere göre düzenlenmiştir. Richter ölçeği ise, iç merkezde depremle boşalan enerjinin ölçülmesi esasına dayanır. Deprem sırasında boşalan bu enerjiye depremin büyüklüğü (magnitüdü) denir.
Yeryüzündeki en sık ve en şiddetli deprem kuşakları, ana çizgileriyle, genç kıvrımlı dağlar kuşağına ve Dünya’nın başlıca kırıklı alanlarına tekabül etmektedir.
Pasifik Okyanusu, Japonya çevresi, Antil Adaları, Doğu Hint Adaları, Akdeniz çevresi ve Amerika kıtalarının batı kesimleri yeryüzünde depremlerin en çok olduğu alanlardır.
