- PSİKOLOJİNİN KONUSU
Psikoloji organizmanın davranışlarını inceleme konusu yapan pozitif bir bilimdir. Davranışlar üzerinde araştırmaya dayalı incelemelerde bulunması onu pozitif bilim haline getirmiştir.
Davranış, organizmanın içten veya dıştan gelen uyarıcılara karşı göstermiş olduğu tepkilerdir. Bu tepkiler, gözlenebilen etkinlikler olabileceği gibi (koşma) gözlenemeyen zihinsel faaliyetler de (düşünme) olabilir. Ayrıca davranışları iradeli ve irade dışı davranışlar olarak da ayırabiliriz.
Davranışların incelenmesinde uyarıcı durumu ile organizmanın durumu birlikte değerlendirilir. Bu değerlendirme sonucunda ise organik durum, psikolojik durum, ortam, deneyim, beklenti, tutum gibi davranışlar üzerinde etkili olan faktörler belirlenir. (Küçük bir evde oturan kalabalık aile çocuklarının davranışlarında görülen farklılıklar ortamla ilgili olabilmektedir.)
- PSİKOLOJİDE YAKLAŞIMLAR
Genel olarak psikolojideki yaklaşımların, psikolojik olayların farklı yönlerini dikkate alarak ve belirli yönlerini öne çıkararak değerlendirdiklerini görüyoruz.
- Yapısalcı Yaklaşım
Psikolojik olaylarda bilinci öne çıkarır ve zihin yapısının anlaşılabilmesi için içebakış yönteminin psikolojide kullanılmasını savunur.
- Davranışcı Yaklaşım
Bireylerin uyarıcılara karşı gösterdikleri davranışların (U – T) ilişkisinde gerçekleştiğini ve bu davranışların deney ve gözlem yoluyla incelenmesinin daha bilimsel (nesnel) sonuçlar vereceğini savunur. Dolayısıyla araştırma konusu olabilen (gözlenebilen) davranışları kabul eder.
- İşlevsel Yaklaşım
Davranışların çevreye uyumunu esas alır ve uyum sağlayıcı davranışları faydalı olarak yorumlar. Bu yaklaşımda davranışların ne işe yaradığı önemlidir.
- Psikanalitik Yaklaşım
- Freud’un temsilciliğini yaptığı bu yaklaşımda bilinçaltı esas öğedir. Daha çok küçük yaşlarda olmak üzere, toplumda hoş karşılanmayan arzular birey tarafından bilinçaltına bastırılır.
Buna göre bilinçaltı, çevreden bastırılmış istekler alanıdır. Bu alan bir takım psikolojik rahatsızlığın da kaynağıdır. Sözü edilen rahatsızlığın giderilmesi, bilinçaltına bastırılmış isteklerin bilinç düzeyine çıkarılmasıyla olacaktır. Bunun yolu hipnoz, rüya analizi, çağrışım gibi psikanaliz yöntemini kullanmaktır.
- Bütüncü Yaklaşım
İnsan yaşantısı, davranışlarıyla birlikte öğelerine ayrılamaz bir bütündür. Bütün ise, parçaların toplamından apayrı bir ahenk ortaya koyar. Buna göre yaşantılar kendi bütünlüğü içinde incelenmelidir.
- Hümanist Yaklaşım
İnsanın duygusal yanını öne çıkaran ve davranışlarını buna göre yorumlayan yaklaşımdır. İnsanı insan yapan, duyguları, hisleri, ümit ve beklentileri önemlidir.
İnsanlar kendi yazgılarını denetleyebilen varlıklardır. Kendi yaşamlarının mimarlarıdır; her biri özgür bireydir. Bireyin davranışlarını anlayabilmek için, onun iç yaşantısını bilmek gerekir. Bunun yolu da, çevresine onun bakış açısından bakmayı (empati) gerektirir.
- Bilişsel Yaklaşım
- Piaget’in temsilciliğini yaptığı bilişsel yaklaşım, insanın zihinsel etkinliklerine önem verir. Düşünme, kavrama, yorumlama davranışlara yön veren önemli unsurlardır. Davranışlar uyarıcı tepki bağına indirgenerek incelenemez. Bu yaklaşımın amacı, zihinsel süreçlerin nasıl örgütlendiğini, çalıştığını açıklayan deneyler yapmaktır.
- Biyolojik Yaklaşım
Davranışlar, biyolojik yapı olan beynin bir fonksiyonu olarak ortaya çıkarlar. Ayrıca salgı bezleri ve hormon düzenlerinden etkilenirler. Buna göre davranışlarda biyolojik öğeler dikkate alınmalıdır.
- PSİKOLOJİNİN ALT DALLARI
- Eğitim Psikolojisi
Eğitim ve öğretimin gerçekleştirilmesinde, psikolojinin bulgularından yararlanılmasını konu edinir.
- Endüstri Psikolojisi
Verimli bir çalışma ortamının oluşturulmasını ve iş verimini ve iş doyumunun artırılmasını konu edinir.
- Klinik Psikolojisi
Ruh sağlığını yitirmiş olan bireylerin psikolojik tedavisini konu edinir.
- Sosyal Psikolojisi
Bireyin grup içindeki davranışlarını ve toplumsal çevreden etkilenmesini konu edinir.
- Danışmanlık Psikolojisi
Bireylerin toplumsal yaşantıda karşılaştıkları aile geçimsizliği, arkadaş uyumsuzluğu gibi problemlerin anlaşılmasında yardımcı olmayı amaçlayan psikoloji dalıdır.
- Gelişim Psikolojisi
Bireyin doğumundan itibaren yaşlara bağlı olarak geçirdiği, zihinsel, bedensel, devinsel, duygusal vb. gelişme evrelerini inceler.
- Deneysel Psikoloji
Psikolojinin temel konularını oluşturan öğrenme, algı, motivasyon, unutma vb. konuların sebep – sonuç ilişkisinde deneysel olarak incelenmesini sağlar.
- Psikometrik Psikoloji
Psikolojide zekâ, kişilik, ilgi gibi bireysel özelliklerin ölçülmesinde gerekli olan testlerin geliştirilmesini konu edinir.
| Psikolojinin alt dallarından bazılarının uygulama yönü vardır. Bunlar,“uygulamalı alanlar” olarak nitelendirilir. Uygulama yönü olmayanlar araştırma düzeyinde kalır. Bunlar da “deneysel alanlar” olarak gruplanabilmektedir. |
- PSİKOLOJİNİN YÖNTEMLERİ
Psikolojinin konularını incelemek için takip ettiği araştırma yollarına psikolojinin yöntemleri denir.
- Gözlem
- Doğal gözlem:Bireylerin davranışlarının oluş halinde iken doğal ortamda amaçlı olarak izlenmesidir.
- Sistematik gözlem:Bireylerin davranışlarının belli yönlendirmeler yapılarak, belirli amaçlar doğrultusunda izlenmesidir.
- Deney
Deney yönteminde, davranışları etkileyen faktörler neden – sonuç ilişkisinde belirlenir.
Bu belirleme bir deney düzeneği içinde yapılır. Deneylerde, neden durumundaki etken, bağımsız değişkendir. Sonuç durumundaki veri ise bağımlı değişkendir. “Uykusuzluk iş verimini etkiler.” hipotezinin sınandığı bir deneyde “uykusuzluk” bağımsız değişken, “iş verimi” bağımlı değişkendir.
Deney düzeneğinde her yönden eşlenmiş bireylerden oluşan iki grup alınır. Gruplardan biri bağımsız değişkenin (etkisi araştırılan faktörün) uygulandığı deney grubudur. Diğer gruba bağımsız değişken uygulanmadığından o grup kontrol grubunu, oluşturur.
- Biyografi ve Olay İncelemesi
Bireyin bu günkü davranış ve yaşantılarının anlaşılabilmesi için geçmiş yaşantılarının incelenmesi biyografi yöntemini oluşturur. Birey üzerinde önemli etkide bulunmuş geçmişteki bir olayın belirlenerek incelemeye alınması da olay inceleme yöntemini oluşturur.
- Görüşme (Mülâkat)
Bu yöntem bireyle soru – cevap şeklinde karşılıklı konuşmaya dayanır. Bu konuşma esnasında birey tanınmaya çalışılır.
- Test
Bireylerdeki zekâ, ilgi, kişilik, gibi özelliklerin belirlenmesine yönelik ölçme araçlarının kullanılmasıdır.
- İstatistik
Bu teknik diğer araştırma tekniklerinden elde edilen bilgilerin sayılarla ifade edilmesine ve yorumlanmasına dayanır. Böylece araştırma bulgularının nesnel olarak ifade edilebilmesi sağlanır.
- Korelasyon
İki değişken arasındaki ilişki miktarını sayısal değerlerle belirlemeyi sağlayan istatistik tekniğidir. Korelasyonda bu değerler -1… 0 veya 0… +1 arasındadır. İki değişken arasındaki ilişki 0′a yakın çıktığı durumlarda ilişki miktarı düşüktür. -1 ve +1′e yakın olduğu durumlarda ise ilişki miktarı yüksektir. Ancak -1… 0 arasında çıkan ilişki negatif ilişkiyi gösterir. 0… +1 arasında çıkan ilişki ise pozitif ilişkiyi gösterir. Buna göre:
Deneme sayısı ile hata miktarı arasında negatif korelasyon vardır ve koreyasyon -1′e yakındır.
Zekâ düzeyi ile öğrenme düzeyi arasında pozitif korelasyon vardır ve korelasyon +1′e yakındır.
Boy uzunluğu ile güzel konuşma arasında korelasyon yok denecek kadar azdır ve korelasyon 0′a yakındır.
