BİLEŞİKLER

Birden fazla elementin belirli oranlarda kimyasal yollarla bir araya gelerek, kendi özelligini kaybedip oluşturdukları yeni saf maddeye bileşik denir. Bileşikteki atomların cins ve sayısını ifade etmeye bileşik formülü denir.

Kaba (Basit) Formül

• Bileşikteki atomların cinsini ve oranını belirten formüldür.
• Kaba formül ile bileşiğin molekül ağırlığı hesaplanamaz.

Gerçek (molekül) formül

• Bileşikteki atomların cinsini, oranını ve sayısını belirten formüldür.
• Bileşiğin molekül ağırlığı hesaplanabilir.
• İyonik bağlı bileşiklerin kaba formülleri ile gerçek formülleri aynıdır. Kovalent bağlı bileşiklerde ise bir tane kaba formüle ait çok sayıda gerçek formül olabilir.

BAZI ELEMENT VE KÖKLERİN İSİMLERİ ve DEĞERLİKLERİ

Formül Yazma ve İsimlendirme

1. Metal + Ametal Bileşikleri

İsim: Metalin adı + Ametalin adı + ÜR. eki

• Ametal Oksijen ise, oksit şeklinde isimlendirme yapılır.

Not: Farklı degerlik alabilen metal bileşikleri isimlendirilirken metalin, o bileşikte aldığı değerlik belirtilmelidir.

2. Metal + Kök Bileşikleri

İsim: Metalin adı + Kök adı

3. Ametal + Ametal Bileşikleri

Bileşik isimlendirilirken bileşikteki atomların sayısı, 1(mono), 2(di), 3(tri), 4(tetra), 5(penta), 6(hegza) gibi latince harflerle ifade edilir. Formülde önce yazılan atom bir tane ise yalnızca ad ı söylenir.

ılk yazılan atomun sayısı birden farklı ise onun da latince olarak kaç tane olduğu belirtilir. Sonraki atomun sayısı kaç olursa olsun sayısı belirtilmelidir.

DEĞERLİK BULMA

1. A grubu metalleri bileşiklerinde daima aynı değerliği alırlar.
2. B grubu metalleri (Geçiş metalleri) bileşiklerinde farklı (+) değerlik alabilirler.
3. Ametallerin (-) değerlikleri genellikle bir tanedir. Fakat farklı (+) değerlik alabilirler.
4. Hidrojenin değerligi ametallerle yaptığı bileşiklerde (+1), metallerle yaptığı bileşiklerde (-1) dir.
5. Oksijenin degerligi peroksitler hariç (-2) dir.
6. Element halindeki atomların değerliği ve bileşiğin toplam yükü sıfırdır.

Not: Değerliği bilinen elementler yardımıyla bilinmeyenler bulunabilir. Bileşik nötr ise yükler toplamı sıfır olacaktır.

Örnek

Aşağıdaki elementlerin değerlik bulunmalarını inceleyiniz.

?

1. K₂CrO₄ Þ K = +1,O = – 2 olduğundan2(+1) + Cr + 4 . (– 2) = 0Cr = + 6 bulunur.
2.  iyonundaki P nin değerliğini bulalım.+ 1 + P + (–8) = –2P = + 5  olarak bulunur.

BİLEŞİKLERİN SINIFLANDIRILMASI ASİTLER

ASİTLER

1. Suya H⁺¹ iyonu verebilen bileşiklere asit denir.
2. (Cu, Hg, Ag, Pt, Au) metalleri hariç diğer tüm metallerle H₂ gazı açığa çıkar.
3. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
4. Turnusol kağıdını kırmızıya boyarlar.
5. Bazlarla reaksiyona girerek tuz oluştururlar.
6. Tadları ekşidir.
7. Asidin değerliği: Suya verdiği H⁺ iyonu sayısıdır.
   HBr® H⁺ + Br^– (1) değerlikli
   H₂CO₃ ® 2H⁺ + CO₃^–2 (2) değerlikli
   CH₃COOH® CH₃COO^– + H⁺ (1) değerlikli
8. Asitin kuvvetliliği: Suda %100 iyonlaşabilen asitlere kuvvetli asit, %100 iyonlaşamayanlara zayıf asit denir.Elektrik akımını iyi ileten asitlere kuvvetli asit, iyi iletmeyenlere zayıf asit denir.Periyotlar cetvelinde ise soldan sağa doğru ve yukarıdan aşağıya doğru asitlik kuvveti artar.

BAZ

1. Suya OH- iyonu verebilen bileşiklere baz denir. Metal hidroksitler bazdır.
   NH₃ ®Amonyak bazı
2. Kuvvetli bazlar anfoter (Al, Zn) metallerle H₂ gazı açığa çıkarırlar.
3. Sulu çözeltisi elektrik akımını iletir.
4. Turnusol kağıdını maviye boyarlar.
5. Asitlerle reaksiyona girerek tuz oluştururlar.
6. Tadları acıdır. Ele kayganlık hissi verirler.
7. Bazın değerliği: Suya verdiği OH- iyonu sayısıdır.
   KOH ® K⁺ + OH^– (1) değerlikli
   Ca(OH)₂ ® Ca⁺² + 2OH^– (2) değerlikli
8. Bazın kuvvetliliği: suda %100 iyonlaşabilen bazlara kuvvetli, suda %100 iyonlaşamayanlara zayıf baz denir.

Elektrik akımını iyi ileten bazlara kuvvetli, iletmeyenlere zayıf baz denir.

Periyotlar cetvelinde sağdan sola ve yukarıdan aşağıya bazlık kuvveti artar.

TUZLAR

Baz katyonu ile, asit anyonundan oluşan bileşiklere tuz adı verilir.

HCl + KOH ® KCl + H₂O

Ca(OH)₂ + HCN ® Ca(CN)₂ + H₂O

CH₃COOH + Mg (OH)₂ ® Mg(CH₃COO)₂ + H₂O

1. Kuvvetli asit + Kuvvetli baz ® Nötr tuz
2. Kuvvetli asit + Zayıf baz ® Asidik tuz
3. Zayıf asit + Kuvvetli baz ® Bazik tuz

OKSİTLER

Flor haricindeki elementlerin O₂ ile yaptığı bileşiklere oksit adı verilir.

1. Asidik oksit

Ametallerin oksijence zengin olan bileşiklerine denir.

CO₂, SO₂, SO₃, P₂O₅ …

a. Su ile asitleri oluştururlar.

CO₂ + H₂O ® H₂CO₃

b. Bazlarla tuz oluştururlar.

CO₂ + 2KOH ® K₂CO₃ + H₂O

2. Bazik oksit

Genellikle metal oksitler bazik oksittir.

Na₂O, CaO, Ag₂O, CuO …

a. Su ile bazları oluştururlar.

Na₂O + H₂O ® 2NaOH

b. Asitlerle tuz oluştururlar.

K₂O + 2HNO₃ ® 2KNO₃ + H₂O

3. Nötr oksit

Ametallerin oksijence eşit veya fakir olan oksitlerine nötr oksit denir.

CO, NO, N₂O …

a. Asitlerle, bazlarla ve su ile etkileşmezler.

b. Oksijen ile tekrar yakılabilirler.

CO + 1/2 O₂ ® CO₂

4. Anfoter oksit

Hem asit ile hem de bazla ayrı ayrı reaksiyona girebilen maddelere anfoter maddeler denir.

Asitlere karşı baz, bazlara karşı asit özelliği gösteren maddelere denir.

Al₂O₃, ZnO, Al(OH)₃, Zn(OH)₂

5. Peroksit

iki tane Oksijenin toplam değerliği (O₂)^–2 ise, bu bileşiklere peroksit denir.

a. Bu oksitler ısıtılınca kolayca O₂ gazı verirler.

ısı

CaO₂ ¾¾® CaO + 1/2O₂

6. Bileşik Oksit

Farklı değerlik alabilen metal oksitlerin birleşmesi ile oluşan bileşiklere bileşik oksit denir. Bileşiğin yapısında metal her iki değerliğini de bulundurur.

FeO + Fe₂O₃ ® Fe₃O₄

PbO + PbO₂ ® Pb₂O₃

2PbO + PbO₂ ® Pb₃O₄