Yer kabuğunun içinde ani kaya kıvrılmaları ile açığa çıkan enerjinin dalgalar halinde yayılması sonucu yer sarsılmasına deprem denir.
Cisim Dalgaları
Yer kabuğunun iç kısimlarındaki odak bölgesinden her yöne yayılan dalgalara cisim dalgaları adı verilir.
1. P dalgaları
2. S dalgaları
olmak üzere iki çeşidi vardır.
P-dalgaları ile S-dalgaları yerkabuğunun içerisinde meydana geldiği için bu dalgalaracisim dalgaları denir.
P Dalgaları: Deprem odağından çevreye yayılan boyuna dalgalara P dalgaları denir
P Dalgalarının Özellikleri:
– Sismografa (depremin şiddetini ölçen cihaz) ilk ulaşan ilk deprem dalgasıdır.
– Hızı, kabuğun yapısına göre 1,5 km/s ile 8 km/s arasında değişir.
– Yıkım etkileri düşüktür.
– Her ortamda (katı-sıvı-gaz) yayılırlar.
– Boyuna dalgalardır.
S Dalgaları: Deprem odağından çevreye yayılan enine dalgalara P dalgaları denir.
S Dalgalarının Özellikleri:
– Kayıtlara ikinci ulaşan dalgalardır.
– Hızı P dalgasının hızına göre değişirn ve yaklaşık 1 km/s ile 6,4 km/s arasındadır.
– Sadece katı kütlelerde hareket ederler.
– Enine dalgalardır.
Yüzey Dalgaları:
Odağa en yakın yani merkez üssü olarak adlandırılan bölgeden yayılan dalgalara yüzey dalgaları denir.
Yüzey Dalgalarının Özellikleri:
– Deprem dalgaları içerisınde en yavaş ilerleyen dalgalardır.
– Yüzey dalgaları dünyanın yüzeyi boyunca yayılır.
– P ve S dalgalarından sonra kayıtlara (sismograf) ulaşır.
– Yüzey dalgalarının oluşumları sırasında yer hareket ettiğinden etkisi büyük olur.
Yüzey dalgalarının
1. Rayleigh dalgaları
2. Love dalgaları
olmak üzere iki çeşidi vardır.
Rayleigh Dalgaları:
Yeryüzünde okyanus üzerinde ilerleyen su dalgası gibi ilerleyen dalgalara rayleigh dalgasıadı verilir.
Deprem anında hissedilen sarsıntıların çoğu, diğer dalgalardan çok daha büyük enerji taşıyan bu Rayleigh dalgasından kaynaklanır.
Love Dalgaları:
Yeri yatay düzlemde hareket ettiren yüzey dalgalarına Love dalgaları denir.
Love Dalgalarının Özellikleri:
– Yüzey Dalgalarının en hızlısıdır.
– Yeri yatay düzlemde hareket ettirir.
– Yer yüzünde yarılmalara neden olur.
Tsunami: Merkezi deniz dibinde olan derin depremlerden sonra zemin çökmesi ve taban kaymasıyla oluşan dalgaIara denir. Deniz dibindeki sismik sarsıntı sonrası oluşan tsunami dalgaları, onIarca metre yüksekIiğe ulaşabiliyor ve deniz kıyısındaki topraklarda yıkıcı etki yapıyor.
Deprem İle İlgili Kavramlar:
Sismoloji: Depremlerle ilgilenen bilim dalı (deprembilim)
Sismolog: Depremler konusunda çalışan bilim adamı.
Sismometre: Yer hareketini algılayan ve sarkaç sistemine göre çalışan alet.
Sismograf: Sismometreler tarafından algılanan yer hareketini sinyal şekline dönüştürerek kağıt film veya bilgisayar ortamına aktaran aygıt.
Sismogram: Sismograflar tarafından kaydedilen yer hareketinin herhangi bir ortam üzerindeki sinyal götüntusüdür.
Fay: Yerkabuğunda yan yana duran iki blok arasındaki bağil hareket sonunda oluşmuş kırık yapısıdır.
Depremin Büyüklüğü ve Şiddeti:
Depremin büyüklüğü, deprem sırasında oluşan sarsıntıyı sismograf ile ölçer. Depremin büyüklüğü Richter ölçeğiyle ölçülür ve 1, 2,…,9 gibi normal sayılarla ifade edilir. Deprem şiddeti ise depremin oluşturduğu hasar inceIenerek belirlenir. Mercalli ölçeği ile ölçülür ve I, II … Xll gibi roma rakamları ile ifade edilir.
Richter ölçeğinde her 1 birimIik artış yer sarsıntısında10 katIık artışa denk gelir.
Örneğin; Richter ölçeğine göre 3 ve 8 şiddetindeki İki depremi kıyaslarsak, bu iki deprem arasındaki fark 8-3=5 olduğundan ve her 1 birimlik artış yer sarsıntısında 10 katlık artış oluşturduğundan, 5 tane 10’u yanyana yazıp çarparsak, 10.10.10.10.10 = 100.000 sonucunu buluruz. Buna göre, 8 siddetinde deprem 3 şiddetindekine göre 100.000 kat daha fazla sarsınti oluşturur.
